Zorgblog | In de spiegel

“Loop je even mee naar de spiegel?”, vraag ik Ilona. “Nee”, zegt ze, “dat wil ik niet”. “Ik wil alleen even tanden poetsen en haren kammen, dan zijn we klaar”, zeg ik en ik begeleid haar van het toilet naar de wastafel, waar de spiegel boven hangt.

Het kastje boven de wastafel staat volgebouwd met flessen douchegel, shampoo, crème tegen rode billen en het bakje voor haar kunstgebit. De spiegel is zo aan het kastje bevestigd dat je ‘m naar beneden kan kantelen – voor mensen die in een rolstoel zitten.

Ilona wil zichzelf echter niet zien. Ze wil niet in de spiegel kijken, dit is niet de eerste keer dat ze dat zegt. Eerst dacht ik nog dat ze gewoon geen zin had om zichzelf te verzorgen. Voor oude mensen wordt jezelf verzorgen een dagtaak, een zware inspanning, en soms heb je daar gewoon geen zin in. Je bent moe of stijf, dus je maakt je er liever vanaf met een kattenwasje, en die tanden poets je vanavond wel weer. Bij Ilona geloof ik echter niet meer dat het met luiheid te maken heeft. Nu vraag ik door. “Waarom wil je niet in de spiegel kijken, Ilona?”

“Ik ben lelijk”, zegt ze.

Ik krimp ineen. Ik weet niet wat ik moet zeggen. Ilona is niet knap naar de standaarden van onze samenleving. Ze heeft een dikke buik, op haar huid zitten veel bruine moedervlekken, bultjes die soms gaan bloeden, en haar houding is altijd een beetje voorovergebogen. Ze maakt zichzelf kleiner dan ze is.  

Het maakt me verdrietig dat iemand zo negatief naar zichzelf kijkt. Elk mens is mooi, elk mens is waardevol. Al is Ilona misschien niet knap, ze is een vriendelijk mens, bescheiden, en ze komt op voor iemand in het nauw. Als een man van haar afdeling een medebewoner boos bejegent, zegt ze er iets van. En ze vraagt weinig van ons, de zorg, omdat ze weet dat we het druk hebben.

Ik sta in de badkamer en probeer iets tegen Ilona te zeggen als ‘je bent niet lelijk’ of ‘kijk eens wat een mooie ogen je hebt’, maar de moed zakt me in de schoenen. Ik geloof niet dat het nog verschil zal maken. Tegen een leven lang negatief denken kun je niet op, zeker niet als iemand Alzheimer heeft en diens hersencapaciteit afbrokkelt. Bijna tachtig jaar aan denkgewoontes en overtuigingen krijg je er in de laatste paar jaar niet meer uit.

Nieuwe dingen leren is moeilijk.

Moeilijk, maar niet onmogelijk. Als twintiger, als dertiger, als veertiger, als zestiger: het kan. Je kan leren luisteren naar jezelf, hoe pijnlijk dat soms misschien ook is. Als je echt durft te luisteren, kun je slechte overtuigingen opmerken en ombuigen. Ga niet door het leven als een Ilona. En zeg tegen de Ilona’s om je heen dat ze mooi zijn. Al verandert het hun overtuiging misschien niet, een compliment is altijd goed.